نحوه تقسیم ارث به زبان ساده

مقاله پیش رو توسط وکیل دادگستری تهران در خصوص ارث و فرمول و نحوه تقسیم ارث به زبان ساده در سال 1403 و همچنین طبقات و موانع آن برای آگاهی و آشنایی شما عزیزان تنظیم گردیده است.

زمانی که شخصی فوت میکند مهمترین موضوع حقوقی که مطرح میگردد بحث اموال و دیون باقی مانده از وی میباشد. در واقع ارث یکی از پیچیده ترین و دشوار ترین موضوعات حقوقی نیز میباشد. از همین رو اغلب در زمینه تقسیم ارث اختلافات زیادی فی مابین وراث به وجود می آید.

این اختلافات در اکثر مواقع به محاکم کشیده میشود. امروزه همواره حجم وسیعی از پرونده های موجود در دادگاه های حقوقی را پرونده های مربوط به ارث تشکیل داده است.

بنابراین آگاهی از مسائل حقوقی مربوطه در این زمینه نظیر نحوه صدور گواهی انحصار وراثت و چگونگی تقسیم ماترک میتواند از بروز بسیاری از اختلافات احتمالی پیش گیری نماید.

ما در این مقاله به بررسی کامل ارث، طبقات، نحوه تقسیم آن و سهم ورثه از ماترک میپردازیم.

ارث چیست؟

به طور کلی ارث به دو معنی به کار برده میشود. معنای اول از ماده 867 قانون مجازات اسلامی استنباط میگردد.

بر اساس این ماده ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث یا متوفی تحقق پیدا میکند. موت حقیقی میتواند طبیعی بوده و یا به سبب قتل باشد. البته در خصوص قتل مورث توسط ورثه در ادامه مقاله صحبت کرده ایم.

به عبارت ساده تر جریان و روند انتقال قهری دارایی متوفی به ورثه را ارث میگویند. این جریان با فوت اشخاص شروع شده و با تسویه دیون و بدهیهای متوفی و تقسیم ترکه فی مابین وراث به اتمام میرسد.

ارث در معنای دوم به مالی گفته میشود که بعد از فوت شخص به بازماندگان و وراث ایشان تعلق میگیرد. در واقع مطابق این تعریف همان مفهوم و معنای واژه ترکه استنباط میگردد.

در واقع و به طور مختصر به کلیه اموال و حقوق مالی که پس از کسر دیون و بدهیهای متوفی از ایشان باقی میماند ترکه میگویند.

طبقات ارث

به طور کلی اشخاص یا به موجب سبب ارث میبرند و یا به موجـب نسب یا پیوند خونی. زن و شوهر اشخاصی هستند که به موجب سبب از یکدیگر ارث میبرند.

ماده 862 قانون مدنی نیز طبقات ارث را پیش بینی نموده است. مطابق این ماده طبقات و درجات ارث عبارتند از:

• طبقه اول: پدر ، مادر فرد فوت شده و اولاد و اولاد اولاد (نوه) وی.
• طبقه دوم: اجداد و برادر و خواهر متوفی و اولاد آنها.
• طبقه سوم: اعمام (عموها) و عمات (عمه ها) و اخوال (دایی ها) و خالات (خاله ها)ی متوفی و اولاد آنها.

نحوه تقسیم ارث

نحوه تقسیم و فرمول محاسبه ارث با توجه به وراث و طبقات آن متفاوت میباشد. در زیر به بررسی تمامی حالاتی که میتواند در طبقات مختلف اتفاق بیوفتد میپردازیم.

نکته: حتما در این مقاله به حروف اضافه ( و ) و ( یا ) توجه داشته باشید تا مصادیق مختلف ذکر شده را کاملا درک نمایید.

سهم الارث طبقه اول

پدر یا مادر یا یکی از اولاد (منحصرا)

در این فرض هر یک از پدر و یا مادر و یا یکی از اولاد متوفی در صورتی که تنها باشند تمامی ترکه را ارث میبرد.

پدر و مادر باهم

اگر مادر حاجب داشته باشد یک ششم ارث میبرد و چنانچه مادر حاجب نداشته باشد یک سوم به ارث میبرد. در هر دو صورت مابقی سهم الارث تحت عنوان قرابت به پدر میرسد.

نکته: طبق بند ب ماده 892 قانون مدنی، در صورتی که برای میت چند برادر یا خواهر باشد، در این صورت مادر میّت از بردن بیش از یک سدس (یک ششم) محروم میگردد مشروط بر این که:

• اولا لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند.
• ثانیا پدر آنها زنده باشد.
• ثالثا از ارث ممنوع نباشد مگر به سبب قتل.
• رابعا ابوینی یا ابی تنها باشند.

نکته 1- طبق ماده 888 قانون مدنی حَجْب حالت وارثی است که به واسطه بودن وارث دیگر از بردن ارث کلاً یا جزئاً محروم میگردد.

نکته 2- مطابق مواد 893 و 894 قانون مدنی، وراث بعضی به فرض، بعضی به قرابت و بعضی گاه به فرض و گاهی به قرابت از متوفی ارث میبرند.

صاحبان فرض اشخاصی هستند که سهم آنان از ترکه معین میباشد. از طرف دیگر صاحبان قرابت کسانی هستند که سهم آنها از ترکه معین نیست.

نکته 3- بر اساس ماده 896 قانون مدنی، اشخاصی که به فرض ارث می‌برند عبارتند از مادر و زوج و زوجه.

نکته 4- طبق ماده 897 قانون مدنی، اشخاصی که گاهی به فرض و گاهی به قرابت ارث می‌برند عبارتند از پدر، دختر و دخترها، خواهر و خواهرهای ابی یا ابوینی و کلاله اُمی.

نکته 5- بر اساس ماه 898 قانون مدنی، وراث دیگر به غیر از آنچه در دو نکته قبلی ذکر شد فقط به قرابت ارث میبرند.

پدر و مادر به همراه یک دختر

در این صورت سهم یک دختر سه ششم خواهد بود.

سهم هر یک از پدر و مادر نیز یک ششم میباشد.

در این فرض چنانچه مادر حاجب داشته باشد یک ششم باقی مانده به او رد میشود و در صورتی که مادر حاجب نداشته باشد یک ششم باقیمانده به ایشان رد نخواهد شد و بین وراث تقسیم میشود.

پدر یا مادر به همراه یک دختر

در این فرض نیز سهم یک دختر سه ششم و سهم پدر یا مادر نیز یک ششم خواهد بود.

در این مورد دو ششم باقیمانده به وراث رد میشود.

پدر و مادر به همراه چند دختر

در این فرض به هر یک از پدر و مادر یک ششم تعلق میگیرد.

چهار ششم باقیمانده نیز بین دختران تقسیم خواهد گردید.

پدر یا مادر به همراه چند دختر

در این فرض یک ششم به پدر و یا مادر خواهد رسید و چهار ششم سهم دختران میباشد.

یک ششم باقیمانده نیز به وراث رد میگردد.

پدر و مادر و یا یکی از آنها به همراه پسر و دختر یا پسران و دختران

در این مورد به هر یک از پدر و یا مادر یک ششم ارث میرسد و مابقی به پسر و دختر خواهد رسید.

توجه داشته باشید به پسر به نسبت ۲ به ۱ نسبت به دختر میرسد.

پدر و مادر و یا یکی از آنها به همراه یک یا چند پسر

در این مورد نیز به هر یک از پدر و یا مادر یک ششم ارث میرسد و مابقی به پسر یا پسران خواهد رسید.

زوج یا زوجه به همراه وراث طبقه اول

به طور کلی زوج و یا زوجه فرض خود را میبرند و مابقی به شرح فوق بین وراث تقسیم میگردد.

در واقع زوج با وجود اولاد یک چهارم و بدون وجود اولاد یک دوم از عین ماترک ارث میبرد.

زوجه نیز با وجود اولاد یک هشتم و بدون وجود اولاد یک چهارم از عین اموال منقول و بهای اموال غیر منقول به ارث خواهد برد.

نکته: هرگاه در طبقه اول نقصی ایجاد شود نقص بر دختر یا دخترها وارد میشود.

سهم الارث طبقه دوم

یکی از اجداد یا یکی از اخوه (منحصرا)

تمامی ماترک را به ارث میبرند.

نکته: منظور از اخوه همان خواهر و برادر است و منظور از ابوینی این است که پدر و مادر مشترک داشته باشند.

لذا چنانچه فقط مادر مشترک داشته باشند امی گفته میشود و اگر فقط پدر مشترک داشته باشند به آن ابی میگویند.

جد و جده ابی باهم

جد ابی دو برابر جده ابی ارث میبرد.

جد و جده امی باهم

جد و جده امی به تساوی ارث مس برند.

جد و جده یا جد و جده ابی به همراه جد و جده یا جد و جده امی

در این حالت دو سوم بین اجداد ابی به نسبت دو به یک تقسیم میگردد و یک سوم باقی مانده بین اجداد امی به تساوی تقسیم خواهد گردید.

چند برادر یا چند خواهر ابوینی یا ابی یا امی

به نسبت مساوی تقسیم میگردد.

چند برادر و چند خواهر ابوینی یا ابی

به نسبت دو به یک بین وراث تقسیم میگردد.

برادران و خواهران امی باهم

به نسبت مساوی بین آنها تقسیم میشود.

چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی به همراه چند برادر و‌ خواهر امی

یک سوم آن به تساوی بین برادر و خواهر امی و الباقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم میگردد.

چند برادر و خواهر ابوینی یا ابی به همراه یک برادر یا خواهر امی

یک ششم آن سهم برادر یا خواهر امی و مابقی به نسبت دو به یک بین برادر و خواهر ابوینی یا ابی تقسیم میگردد.

اجداد به همراه برادر و خواهر

یک سوم سهم اجداد امی و برادر و خواهر امی به نسبت مساوی و دو سوم سهم اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی به نسبت دو به یک میباشد.

در صورتی که اجداد ابی و برادر و خواهر ابوینی یا ابی با یک برادر یا یک خواهر امی باشند یک ششم ماترک را میبرند.

زوج یا زوجه به همراه وراث طبقه دوم

اول از همه زوج یا زوجه به فرض برده سپس متقربین به مادر سهم میبرند و در نهایت الباقی را متقربین به پدر میبرند.

نکته: چنانچه در طبقه دوم نقصی ایجاد گردد نقص بر متقربین پدر وارد خواهد شد.

سهم الارث طبقه سوم

یکی از اعمام یا یکی از اخوال (منحصرا)

تمامی ترکه را به ارث میبرند.

نکته: منظور از اعمام یعنی عموها و عمه ها و اخوال یعنی خاله ها و داییها

چند عمو یا چند عمه ابوینی یا ابی یا امی

ترکه به نسبت مساوی تقسیم میگردد.

چند عمو و عمه ابوینی یا ابی

ترکه به نسبت دو به یک تقسیم خواهد شد.

چند عمو و عمه امی

ترکه به تساوی تقسیم میشود.

چند عمو و عمه ابوینی یا ابی به همراه چند عمو و عمه امی

یک سوم سهم عمو و عمه امی به نسبت مساوی و الباقی به نسبت دو به یک میان چند عمو و عمه ابوینی یا ابی تقسیم میشود.

چند عمو و عمه ابوینی یا ابی به همراه یک عمو یا عمه امی

یک ششم سهم عمو یا عمه امی و مابقی به نسبت دو به یک میان چند عمو و عمه ابوینی یا ابی تقسیم خواهد گردید.

اخوال (چند دایی و چند خاله) ابوینی یا ابی یا امی

به صورت مساوی تقسیم میشود.

اخوال (چند دایی و چند خاله) ابوینی یا ابی به همراه چند دایی و خاله امی

یک سوم سهم دایی و خاله امی به نسبت مساوی و الباقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی تقسیم خواهد شد.

اخوال (چند دایی و چند خاله) ابوینی یا ابی به همراه یک دایی یا یک خاله امی

یک ششم سهم دایی یا خاله امی و الباقی بین چند دایی و خاله ابوینی یا ابی به نسبت مساوی تقسیم میگردد.

اعمام و اخوال (چند عمو و چند عمه به همراه چند دایی و چند خاله)

یک سوم سهم اخوال میشود که به شرح فوق الذکر بینشان تقسیم میگردد.

دو سوم باقی مانده نیز سهم اعمام بوده که به طریق گفته شده بینشان تقسیم خواهد گردید.

زوج یا زوجه به همراه وراث طبقه سوم

در ابتدا زوج یا زوجه به فرض (میزان فرض زوج و زوجه در بخش طبقه اول ذکر شده) میبرند.

سپس یک سوم سهم اخوال است و مابقی سهم اعمام خواهد بود.

نکته: هر زمان در طبقه سوم نقصی ایجاد شود نقص بر اعمام (عمو و عمه) وارد میگردد.

معنی ابی امی و ابوینی

• ابی: همانطور که تاکنون اشاره کردیم کلمه ابی به معنای این است که فرزندان مورد نظر از پدر یکی میباشند.
• امی: واژه امی نیز بدین معنی است که فرزندان از مادر یکی هستند.
• ابوینی: و معنی کلمه ابوینی این است که فرزندان از پدر و مادر یکی میباشند.

موانع ارث

موانع ارث به مواردی گفته می شود که اشخاص علی رغم اینکه جزو وراث متوفی به حساب می آیند ولی با توجه به وجود موانع قانونی از مورث ارثی نخواند برد.

این موانع و موارد در قانون مجازات اسلامی پیش بینی شده است. در زیر به معرفی و بررسی موانع ارث طبق قانون میپردازیم.

1- قتل مورث

به موجب ماده 880 قانون مدنی قتل از موانع ارث بوده لذا کسی که مورث خود را به صورت عمدی به قتل برساند ( قتل عمدی ) از ارث او ممنوع میشود اعم از اینکه قتل بالمباشره باشد یا‌ بالتسبیب و یا به صورت انفرادی باشد یا به شرکت دیگری.

2- کفر

بر اساس ماده 881 مکرر قانون مدنی شخص کافر از شخص مسلم ارث نخواهد برد. همچنین چنانچه در بین ورثه متوفایی که کافر بوده شخصی مسلم باشد وراث کافر ارث نمیبرند حتی اگر از لحاظ طبقه و درجه مقدم بر شخص مسلم باشند.

3- لعان

مطابق با ماده 882 قانون مدنی بعد از لعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نخواهند برد. مضافا فرزندی که به سبب انکار او لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمیبرند.

اما فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث خواهند برد.

منظور از لعان این است که مردی به زن خود تهمت زنا بزند و فرزند به دنیا آمده را منتسب به خود ندانسته و انکار نماید.

ولادت از زنا

طبق ماده 884 قانون مدنی ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نخواهد برد. اما چنانچه حرمت رابطه ای که طفل ثمره آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت باشد ولی نسبت به دیگری به واسطه اکراه یا شبهه زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث خواهد برد و بر عکس.

الزام شرکت به ثبت سهام متوفی به نام وراث مطابق با گواهی حصر وراثت

به طور کلی شرکتهای تجاری که براساس قوانین ثبت شرکتها ثبت شده اند دارای شخصیت حقوقی مستقل بوده و مجزا از افراد تشکیل دهنده یا مدیران و موسسان آن میباشد. به عبارت دیگر در شرکتهای تجاری، مدیران و سهامداران، شریک در اموال شرکت نبوده بلکه با تملک اموالی از جانب خود به یک شخص حقوقی، آن را مالک اموال مزبور مینمایند.

ایشان در مقابل این اعطای مالکیت، نسبت به آن شخص حقوقی، حقوقی از جمله حق رأی و حق حضور در جلسات مجامع و مشارکت در سود و زیان و … به دست آورده که به مجموع حقوق مارالذکر، سهم یا سهام میگویند.

درواقع از همین جهت است که دعاوی مبتلابه میبایست به طرفیت خود شرکت مطرح گردد و طرح دعاوی حقوقی برعلیه مدیرعامل شرکت مسموع نخواهد بود. درنتیجه در موردی که احدی از شرکاء شرکت فوت کند، شرکت موظف میباشد سهام مورث را مطابق گواهی حصر وراثت، به نام وراث قانونی ثبت نموده و به ایشان انتقال دهد.

وکیل ارث

مباحث حقوقی به خصوص مبحث ارث و مسائل مربوط به آن بسیار پیچیده و دشوار میباشند. به همین دلیل بهتر است قبل از هر اقدامی با یک وکیل تهران و با تجربه و متخصص در امور ارث مشورت نمایید.

چرا که طرح دعوی و تنظیم لوایح اشتباه و نادرست ممکن است به گونه ای به روند رسیدگی آسیب بزند که دیگر امکان تصحیح آن به هیچ عنوان نباشد.

تیم حقوقی وکیل زوم با استفاده از بهترین وکلای تهران، مجرب و مورد اعتماد آماده ارائه بهترین خدمات حقوقی به شما عزیزان میباشد.

همچنین در صورتی که مایل به پرداخت حق الوکاله نیستید میتوانید بدون گرفتن وکیل و صرفا با پرداخت مبلغ لازم در طول روند رسیدگی و تمام مراحل دادرسی از خدمات وکیل پایه یک دادگستری استفاده نمایید.

این خدمات شامل تنظیم دادخواست، تنظیم لایحه، مشاوره و … به طور دائم و تحت نظر وکیل تهران میباشد.